آرایش دو لشکر امام حسین و یزیددر کربلا قبل از آغاز جنگ دو طرف به آرایش لشکر خویش پرداختند، به این‌گونه که امام (علیه‌السلام) پرچم را به دست عباس بن علی(علیه‌السلام) دادند و میمنه سپاه را به زهیر بن قین و میسره را به حبیب بن مظاهر سپردند. عمر بن سعد نیز عمرو بن حجاج زبیدی را بر جناح راست و شمر بن ذی‌الجوشن را بر جناح چپ و پرچم را به دست غلام خویش «هرید» داد و خود در قلب لشکر قرار گرفت. ۱ - آرایش لشکر امام حسینامام حسین (علیه‌السّلام) صبح عاشورا بعد از ادای نماز صبح لشکر خویش را که متشکل از ۳۲ نفر سواره و ۴۰ نفر پیاده بود (اقوال دیگری درباره تعداد افراد امام حسین (علیه‌السّلام) وجود دارد که در جلد دو به آنها اشاره می‌شود)، چنین آراست: زهیر بن قین را بر جناح راست (میمنه) و حبیب بن مظاهر را بر جناح چپ (میسره) گماشت. پرچم را به برادرش عباس بن علی (علیه‌السّلام) سپرد و خیمه‌گاه را پشت سر قرار داد. حضرت دستور داد تا هیزم‌ها و نی‌هایی که در پشت خیمه‌گاه بود، داخل کانالی که قبلاً آماده کرده بودند بریزند و هنگام نبرد آن را آتش بزنند تا دشمن نتواند از پشت سر حمله کند و فقط از یک سمت با دشمن بجنگند. ۲ - آرایش سپاه عمر سعدعمر بن سعد نیز بعد نماز صبح لشکر خود را چنین آراست: عمرو بن حجاج زبیدی را بر جناح راست و شمر بن ذی‌الجوشن را بر جناح چپ گماشت. فرماندهی سوارکاران را به عزرة بن قیس احمسی و فرماندهی پیادگان لشکر خود را به شبث بن ربعی واگذار کرد و پرچم را به دست غلام خویش «هرید» داد و خود در قلب لشکر قرار گرفت. ۲.۱ - عمرو بن حجاجعمرو بن حجاج زبیدی از کسانی بود که وقتی معاویه، حجر بن عدی را به اتهام شورش در کوفه بازداشت کرد. به دروغ گواهی داد که حجر بن عدی به خدا کفر ورزیده است، او از کسانی بود که به امام حسین (علیه‌السّلام) نامه نوشتند و او را به کوفه دعوت کردند. ابن‌زیاد همین عمرو بن حجاج را همراه محمد بن اشعث و اسماء بن خارجه فرستاد تا هانی بن عروه را نزد او ببرند، ابن‌زیاد، هانی را مورد ضرب و شتم قرار داد، قبیله مذحج از جریان آگاه شدند و برای نجات او به طرف دارالاماره حرکت کردند عمرو بن حجاج فرماندهی آنها را بر عهده گرفت و بعد اینکه شریح، خبر سلامتی هانی را به آنها داد و قبیله مذحج را آرام ساخت و آنها برگشتند (در نتیجه هانی کشته شد) رویحه، همسر هانی دختر همین عمرو بن حجاج و مادر یحیی بن هانی بود، ولی در تاریخ طبری آمده است که روعة (رویحه) خواهر عمرو بن حجاج بود. عمرو بن حجاج بعدها همراه عبدالله بن مطیع، حاکم کوفه از جانب عبدالله بن زبیر بر ضد مختار جنگید و هنگامی که مختار پیروز شد گریخت و راه شراف و واقصه را در پیش گرفت و از آن پس اثری از او دیده نشد. ۲.۲ - شمر بن ذیالجوشندر کتاب الاخبار الطوال، چنین آمده است: نام شمر به (فتح شین و کسر میم) شرحبیل بن عمرو بن معاویه، و از آل وحید از بنی‌عامر بن صعصعه، بوده است ولی در تاریخ طبری، نام او شمر بن ذی‌الجوشن بن شرحبیل بن الاعور بن عمر بن معاویه» ذکر شده است. اما در البدایة و النهایة، چنین آمده است: نام ذی‌الجوشن، شرحبیل بن الاعور بن عمرو بن معاویه از بنی‌ضباب بن کلاب، بوده است. بنابراین با توجه به اینکه ذی‌الجوشن» لقب است نه نام، می‌توان گفت که نام پدر شمر، شرحبیل بن الاعور بن عمرو بوده و ذی الجوشن لقب پدر شمر بوده است و «شمر» اسم است نه لقب. «شمر» واژهٔ عبری است و اصل آن «شامر» به معنای سامر است؛ چنان که امروز نیز چنین نامی در میان یهود مطرح است. شمر بن ذی‌الجوشن در جنگ صفین، جزء لشکریان علی (علیه‌السّلام) بوده است. نصر بن مزاحم و طبری، مبارزه او را با ادهم بن محرز در این جنگ نقل کرده‌اند. در این مبارزه، ادهم ابتدا ضربه شمشیری به صورت شمر می‌زند و او را زخمی می‌کند. شمر نیز به او ضربه‌ای می‌زند، ولی ضربه‌اش کاری نمی‌شود؛ لذا برمی‌گردد و آب می‌خورد و نیزه‌ای برمی‌دارد و دوباره به میدان می‌رود و با ضربت نیزه، ادهم را بر زمین می‌افکند. او جزء کسانی است که بر ضد حجر بن عدی و به کفر او شهادت دادند. او بعدها در جریان قیام مختار، در جنگ بر ضد مختار شرکت کرد و پس از شکست‌خوردن از مختار، فرار کرد و در حین فرار به دست عبدالرحمن بن غیید کشته شد. ۲.۳ - شبث بن ربعیدر کتاب البدایه و النهایه نام وی «شبیث بن ربعی» ذکر شده است که گویا اشتباه چاپی است. شبث بن ربعی ریاحی، فردی بوقلمون صفت، فرصت‌طلب و ابن‌الوقت بود و موضع ثابتی نداشت. او مؤذن «سجاح» بود که پس از رحلت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ادعای پیامبری کرد. او در جنگ صفین جزء یاران آن حضرت بود. در جنگ نهروان فرمانده میسره لشکر علی بود. سپس در صف دشمنان شیعیان قرار گرفت و از جمله کسانی بود که بر ضد حجر بن عدی شهادت داد. او جزء کسانی بود که به امام حسین(علیه‌السلام) نامه نوشتند و آن حضرت را به کوفه دعوت کردند. همچنین او جزء کسانی بود که در واقعه کربلا حاضر شد و چنان که در متن گفته شد، فرمانده پیاده نظام لشکر عمر بن سعد بود. شبث بن ربعی از کسانی بود که پس از حادثه عاشورا یکی از چهار مسجد ملعون را به جهت شادی از قتل امام حسین(علیه‌السلام) در کوفه بنا کرد. او در جنگ با مختار شرکت کرد و به همراه سه هزار نفر به نفع عبدالله بن مطیع، حاکم کوفه، از طرف عبدالله بن زبیر بر ضد مختار وارد جنگ شد. مرحوم شوشتری ابتدا از ابن‌حجر نقل می‌کند که شبث از کسانی بود که در کشتن عثمان شرکت کرد و همچنین بعد از واقعه عاشورا وارد سپاه مختار شد و از قاتلان امام حسین انتقام گرفت. ولی مرحوم شوشتری در این دو مطلب تشکیک می‌کند و می‌فرماید: ما در تحقیقات خود، به این دو مطلب نرسیدیم و ثابت نشد. ۲.۴ - هریددر انساب الاشراف و الارشاد و الکامل فی التاریخ نام وی «درید» ذکر شده است، ولی در تاریخ طبری «ذوید» و در اخبار الطوال «زید» آمده است این‌گونه اختلاف‌ها در نام‌هایی که امکان تلفظ مشابه، یا کمی و زیادی یکی دو حرف، یا نقطه‌دار و بی‌نقطه بودن حرفی در آنها هست، در منابع قدیم بسیار است. ۳ - فرماندهان عمر بن سعدعمرو حضرمی چنین می‌گوید: هنگامی که عمر بن سعد لشکرش را به میدان آورد، فرمانده گروه اهل مدینه، عبدالله بن زهیر ازدی؛ و فرمانده گروه مذحج و بنی‌اسد، عبدالرحمن بن ابی‌سبره جعفی؛ و فرمانده گروه ربیعه و کنده، قیس بن اشعث بن قیس؛ و فرمانده گروه تمیم و همدان، حر بن یزید ریاحی بود. تمام این افراد در جنگ با امام حسین (علیه‌السّلام) و کشتن آن حضرت شرکت داشتند، مگر حر بن یزید ریاحی که به امام حسین پیوست و در رکاب آن حضرت شهید شد. ۴ - قاتلان امام حسینتمام لشکریانی که در کشتن امام حسین (علیه‌السّلام) شرکت داشتند اهل کوفه بودند، و یک نفر از اهل شام همراه آنها نبودند. ۵ - پانویس۶ - منبعپیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۱، ص۷۳۹_۷۴۱. رده‌های این صفحه : تاریخ زندگانی امام حسین | عاملان واقعه کربلا | مقتل پیشوایی | مقتل جامع سیدالشهداء | وقایع روز عاشورا
|